Ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει να μάθει κάποιος για να διατηρήσει – τουλάχιστον – το βάρος του διαχρονικά είναι να κατανέμει το φαγητό σωστά εντός της ημέρας ώστε να μην υπάρχουν μεγάλα χρονικά διαστήματα μεταξύ των γευμάτων. Σε αυτή την περίπτωση, μειώνονται τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα, δεν είμαστε ψύχραιμοι στη θέα του φαγητού και κατά συνέπεια όχι μόνο υπερκαταναλώνουμε φαγητό, αλλά και οι επιλογές μας δεν είναι και οι καλύτερες – προτιμώντας τρόφιμα πλούσια σε λίπους και ενέργεια. Κάτι που, όπως θα δούμε συμβαίνει εντονότερα σε παχύσαρκους ανθρώπους.

Ο ρόλος της γλυκόζης

Η γλυκόζη στο αίμα συνιστά ένα σημαντικό ρυθμιστικό σήμα (ενέργειας) και την κύρια πηγή ενέργειας για τον εγκέφαλο. Εξειδικευμένοι νευρώνες, που λειτουργούν ως αισθητήρες των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, βρίσκονται στον υποθάλαμο, στο ρομβοειδή και τον πρόσθιο εγκέφαλο. Είναι σημαντικοί για τον έλεγχο της ομοιόστασης της γλυκόζης και τη διατροφική μας συμπεριφορά.

Υπογλυκαιμία

Η παροδική μείωση των επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα (υπογλυκαιμία) αυξάνει την πείνα και συνεπώς προκαλεί κατανάλωση τροφίμων, προς αποκατάσταση των επιπέδων της. Οι επιμέρους νευρωνικοί μηχανισμοί που μεσολαβούν την αναζήτηση φαγητού, υπό συνθήκες ήπιας υπογλυκαιμίας, δεν είναι γνωστοί. Ωστόσο, υπάρχει η θεωρία ότι η μείωση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, σε επίπεδα που παρατηρούνται αρκετές ώρες μετά τη λήψη γλυκόζης/φαγητού στα υγιή άτομα, θα ενεργοποιήσει τα μονοπάτια ανταμοιβής και κινήτρου στον εγκέφαλο, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει την επιθυμία για τρόφιμα υψηλής θερμιδικής αξίας. Οι παχύσαρκοι φαίνεται να είναι κατ’ εξοχήν πιο ευάλωτοι, καθώς μια μικρή μείωση της γλυκόζης στο αίμα τους, δημιουργεί μια ισχυρή αναζήτηση για υδατάνθρακες.

Εγκέφαλος

Παλαιότερες έρευνες δείχνουν ότι η νηστεία αυξάνει την ενεργοποίηση του υποθαλάμου, των νησιδίων και του ραβδωτoύ σώματος (οπότε αυξάνεται η πείνα και αναζητάμε φαγητό), ενώ η κατανάλωση γεύματος αυξάνει την ενεργοποίηση του προμετωπιαίου λοβού. Η τελευταία συνδέεται με μείωση της όρεξης. Φαίνεται ότι τα επίπεδα της γλυκόζης στην κυκλοφορία του αίματος αλληλεπιδρούν με τροφικά εξωτερικά ερεθίσματα για τη ενεργοποίηση της εγκεφαλικής λειτουργίας ανταμοιβής, και κατά συνέπεια την αναζήτηση φαγητού.

Έρευνα

Οι Page και συνεργάτες, έκαναν λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) σε 14 υγιή άτομα (9 μη παχύσαρκα και 5 παχύσαρκα) 2 ώρες μετά την κατανάλωση τυποποιημένου γεύματος. Τα άτομα είδαν εικόνες τροφίμων υψηλής θερμιδικής αξίας, χαμηλών θερμίδων και μη εδώδιμων στοιχείων, ενώ ήταν ξαπλωμένοι σε σαρωτή (scanner) κατά τη διάρκεια υπερινσουλιναιμικού ευγλυκαιμικού clamp. Στην αρχή και στο τέλος κάθε δοκιμής, έγινε βαθμονόμηση της αρέσκειας για κάθε τρόφιμο, ή μη. Σκοπός τους ήταν ο προσδιορισμός της αλληλεπίδρασης μιας τυποποιημένης μείωσης των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, με εξωτερικά ερεθίσματα τροφίμων, ώστε να ρυθμιστεί το νευρικό κύκλωμα που ελέγχει την διατροφική συμπεριφορά.

Μη παχύσαρκοι

Συγκεκριμένα, σε μη παχύσαρκους, σε συνθήκες υπογλυκαιμίας, ενεργοποιήθηκαν οι περιοχές ανταμοιβής και κινήτρου του εγκεφάλου, ειδικά για τρόφιμα πλούσια σε θερμίδες, ενδεικτικά αρέσκειας και αναζήτησης τροφής. Αντίθετα, ενεργοποιήθηκε ο προμετωπιαίος λοβός και μειώθηκε η επιθυμία για φαγητό – υπό συνθήκες ευγλυκαιμίας – στη θέα τόσο των τροφίμων με πολλές θερμίδες όσο και αυτών με λίγες. Αποτέλεσμα του ανωτέρου μηχανισμού είναι να αναστέλλεται η αναζήτηση φαγητού όταν η γλυκόζη είναι διαθέσιμη, ενώ σε συνθήκες υπογλυκαιμίας, προωθείται ενστικτωδώς η κατανάλωση τροφής με στόχο την επιβίωση.

Παχύσαρκοι

Είναι ενδιαφέρον ότι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (kg/m2) επηρέασε σημαντικά το μοτίβο αυτό των ευρημάτων. Στα παχύσαρκα άτομα, η ευγλυκαιμία δεν ενεργοποίησε τον προμετωπιαίο λοβό, όπως συνέβη σε μη παχύσαρκα άτομα, οπότε δεν αναστέλλεται η διάθεση για φαγητό. Με άλλα λόγια, το ότι δεν πεινάγανε, δεν αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα στο να επιθυμήσουν κάποιο πλούσιο σε ενέργεια τρόφιμο. Αντίθετα η υπογλυκαιμία ενεργοποίησε έντονα τον υποθάλαμο και το ραβδωτό σώμα του εγκέφαλου, κάνοντας πολύ ισχυρή την διάθεση για φαγητό και μειώνοντας τις όποιες αναστολές/αντιστάσεις στη θέα αυτού.

Αυτές οι διαφοροποιημένες νευρικές απαντήσεις στα τροφικά ερεθίσματα μπορεί να συνεισφέρουν σε υπερφαγική συμπεριφορά, ειδικά αρκετές ώρες μετά την κατανάλωση γεύματος υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες, όταν η γλυκόζη μειώνεται συχνά πολύ πιο κάτω από τα επίπεδα αναφοράς.

Κορτιζόλη

Φαίνεται ότι η ήπια μείωση των επιπέδων γλυκόζης διεγείρει τα εγκεφαλικά κέντρα παροχής κινήτρων προς αύξηση της πείνας και αναζήτησης φαγητού. Αυτή η δράση παρατηρήθηκε σε απουσία αλλαγών στα επίπεδα της ινσουλίνης, της λεπτίνης ή της γκρελίνης. Αντίθετα, η υπογλυκαιμία συσχετίστηκε με υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης, που με τη σειρά της σχετίζεται θετικά με την ενεργοποίηση του πρόσθιου κεντρικού λοβού και του ραβδωτού σώματος. Μελέτες ανθρώπινης συμπεριφοράς έχουν δείξει ότι η αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης που προκαλείται από stress, προκαλούν αύξηση προτίμησης για ενεργειακά πυκνά τρόφιμα. Επίσης, η ήπια υπογλυκαιμία υπερνικά την ανασταλτική δράση της υπερινσουλιναιμίας στον υποθάλαμο, οδηγώντας σε αναζήτηση φαγητού.

Υστέρηση

Συνολικά αποδεικνύεται ότι η γλυκόζη αίματος ρυθμίζει την αναζήτηση φαγητού μέσω νευρικών ερεθισμάτων – επίδραση που δεν παρατηρείται ιδιαίτερα στους παχύσαρκους. Για το λόγο αυτό, η αποφυγή μεταγευματικής μείωσης των επιπέδων γλυκόζης σε σημαντικό βαθμό, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο υπερφαγίας. Οι παχύσαρκοι φαίνεται μάλιστα ότι υστερούν στο κέντρο ελέγχου ανταμοιβής, με συνέπεια να μην μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους στη θέα του φαγητού.

Συστήνεται δηλαδή η κατανάλωση αρκετά συχνών γευμάτων, ώστε να μην έχουμε προλάβει να πεινάσουμε αρκετά, ειδικά σε περιβάλλον πλούσιο σε τροφικά ερεθίσματα υψηλής ενέργειας (γλυκά, μπισκότα, πατατάκια, fast-food, λιπαρό φαγητό κ.α.).

Γιώργος Μίλεσης, MSc

Κλινικός Διαιτολόγος Διατροφολόγος

georgemiles9@gmail.com; milesis@diatistrofis.gr

References

Hinton EC, Parkinson JA, Holland AJ, Arana FS, Roberts AC, Owen AM., Neural contributions to the motivational control of appetite in humans. Eur J Neurosci. 2004; 20(5): 1411–8.

Le DS, et al. Less activation of the left dorsolateral prefrontal cortex in response to a meal: a feature of obesity. Am J Clin Nutr. 2006; 84(4):725–731.

Page KA, Seo D, Belfort-DeAguiar R, Lacadie C, Dzuira J, Naik S, Amarnath S, Constable RT, Sherwin RS, Sinha R. Circulating glucose levels modulate neural control of desire for high-calorie foods in humans J Clin Invest. 2011; 121(10):4161–9

Tataranni PA, et al. Neuroanatomical correlates of hunger and satiation in humans using positron emission tomography. Proc Natl Acad Sci USA. 1999; 96(8): 4569–74.

Volkow ND, et al. Inverse association between BMI and prefrontal metabolic activity in healthy adults. Obesity (Silver Spring). 2009; 17(1): 60–65.