Tου Δρ Γεωργίου Ζακυνθινού Αν. Καθηγητή του Τμήματος Τεχνολογίας Τροφίμων του ΑΤΕΙ Κλαμάτας
Ο μύθος
Η ύπαρξη του κρόκου στην Ελλάδα αναφέρεται από τον Όμηρο και τα άνθη του στολίζουν ως διάκοσμος τοιχοποιίας του μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού, όπως στις τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν στον οικισμό του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης. Στο προϊστορικό ακρωτήρι, η κροκοσυλλογή ήταν θρησκευτικης σημασίας γιορτή, αφού ο κρόκος προσφέρεται στην θεά της γονιμότητας. Ιεροτελεστία που μας το εξήγησε αιώνες αργότερα ο Ιπποκράτης, συνταγογραφόντας την ζαφορά για την θεραπεία της γυναικείας στειρότητας. Ακόμη κατά τη μυθολογία ο Κρόκος ήταν φίλος του Ερμή. Καθώς έπαιζαν μια μέρα πετώντας το δίσκο ο ένας στον άλλο, ο Ερμής κατά λάθος χτύπησε τον Κρόκο στο κεφάλι και τον σκότωσε.
Τρεις σταγόνες από το αίμα του άτυχου νέου έπεσαν στο κέντρο ενός λουλουδιού το οποίο αργότερα πήρε το όνομά του, οι δε τρεις σταγόνες απαντούν στα τρία μεγαλόσχημα στίγματα του άνθους του που αποτελούν και το αξιολογότερο τμήμα του άνθους από πλευράς χρήσης στην λαϊκή θεραπευτική αλλά και στην μαγειρική.
Το Φυτό
Ο Κρόκος είναι ένα διαδεδομένο φυτό της Μεσογειακής λεκάνης το όνομά του είναι Crocus sativus δηλαδή ό κρόκος ο ήμερος. Είναι βολβώδες φυτό αναπαράγεται με βολβούς και όχι με σπόρους και ανήκει στην Οικογένεια των Ιριδίων. Τα λουλούδια κρόκων είναι πολύ εντυπωσιακά και όμορφα. Ο κρόκος καλλιεργείται για τις πολύτιμες χρωστικές του που χρησιμεύουν τόσο στην μαγειρική ως καρύκευμα όσο και στην παραδοσιακή ιατρική. Επιστημονικές έρευνες τα τελευταία χρόνια το παρουσιάζουν ως ένα σημαντικό φυτό λόγω της φυτο- χημικής σύνθεσης των στιγμάτων του άνθους του, τα οποία είναι εντυπωσιακά μεγάλα (25-30 χιλ) και εξέχουν του άνθους στην περίοδο της πλήρους άνθησης. Τα εντυπωσιακά στίγματα είναι και το πιθανότερο αγρονομικό χαρακτηριστικό όπου κάποια φυτά κρόκου από ενδημικά και αυτοφυή επιλέχθηκαν και εξελίχθηκαν σε καλλιεργούμενα. Το σαφράν που αποκαλούμε το φυτό αν και βασικά αναφερόμαστε διεθνώς στο προϊόν σαφράν (τα στίγματα του άνθους) είναι το ακριβότερο καρύκευμα, λόγω του κόστους της συγκομιδής του. Περισσότερα από 150.000 λουλούδια και 400 ώρες της εργασίας παράγουν μόνο 650γρ σαφράν.
Τα συστατικά του
Τα ισχυρότερα συστατικά του σαφρανιού είναι τα καροτινοειδή και οι μονοτερπενικές αλδεϋδες. Οι χημικές μελέτες για τον κρόκο το ήμερο έχουν αναφέρει την ύπαρξη συστατικών όπως η κροκίνη ,η κροκετίνη, η σαφρανάλη και η πικροκροκίνη. Μεταξύ των αναφερόμενων συστατικών του εκχυλίσματος του σαφρανιού, η κροκετίνη είναι η πλέον δραστική και υπεύθυνη για την δράση του κρόκου ως αντιοεξειδωτικού αλλά και για άλλες ευεργετικές δράσεις.
Αναφερόμενοι αναλυτικότερα τα συστατικά του μπορούμε να αναφέρουμε ότι 100γρ σαφράν περιέχουν 65 γρ υδατάνθρακες 5,9 ολικά λιπαρά, μηδενική χοληστερίνη, 3,9 γρ ίνες και13,4 γρ αζωτούχες ουσίες-πρωτεΐνες. Σημαντική στη σύνθεση των διάφορων συστατικών του κρόκου είναι και η περιεκτικότητά του σε βιταμίνες αφού περιέχει φολικό οξύ, νιασίνη, πυριδοξίνη, ριβοφλαβίνη, βιταμίνη Α και C. Επίσης σημαντική είναι και περιεκτικότητα σε μέταλλα.
Στον πίνακα που ακολουθεί δίνονται πλήρη στοιχεία για την θρεπτική αξία 100 γραμμαρίων σαφράν (κρόκου)
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Η ευεργετικότητά του
Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα το σαφράν φαίνεται να λειτουργεί ως
• αντιοξειδωτικό λόγω των περιεχόμενων καροτινοειδών, όπως η κροκίνη ,η κροκετίνη αλλά και η ζεαξανθίνη το λυκοπένιο και τα α,β-καροτένια.
• ενισχυτικό της νοητικής λειτουργίας. Υπάρχουν αναφορές για βελτίωση της νοητικής λειτουργίας από την χρήση του κρόκου σε ζωικά πρότυπα και ιδιαίτερα για την δραστικότητα της κροκίνης και της κροκετίνης σε περιπτώσεις απώλειας νευρώνων. Η απώλεια των νευρώνων είναι μια εκφυλιστική διαδικασίας συνέπεια του οξειδωτικού στρες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες και ο τρόπος ζωής και διατροφής με την πάροδο του χρόνου. Η απώλεια νευρώνων σε ευδιάκριτες περιοχές του εγκεφάλου συνδέεται συχνά με την απώλεια μνήμης και την δυσλειτουργία των γνωστικών λειτουργιών. Τέτοιες διαταραχές συνέπεια του οξειδωτικού στρες έχουν αποδοθεί και στην γεροντική άνοια. Η άνοια είναι μία διανοητική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την απώλεια διανοητικής δυνατότητας που περιλαμβάνει μια αμετάβλητη εξασθένιση της μνήμης. Η πιο κοινή αιτία άνοιας είναι η ασθένεια Alzheimers (AD), η οποία συνδέεται με απώλεια νευρώνων. Το σαφράν έχει χρησιμοποιηθεί από διάφορους ερευνητές στην περίπτωση και της ασθένειας Alzheimers και μάλιστα και από Έλληνες ερευνητές οι οποίοι καταλήγουν στο ότι τα φυτοχημικά του κρόκου έχουν αντιοξειδωτικές, αντιαμυλοειδικές, AChE ανασταλτικές και ενισχυτικές ως προς τη μνήμη ιδιότητες. Υπάρχουν επίσης αποτελέσματα για την χρήση του:
• ως αντιυπερτασικό. Εργασίες Ισπανών ερευνητών αναφέρουν ότι μειώνει την αρτηριακή πίεση με μια εφαρμογή 400mg ημερησίως
• ως αντικαταθλιπτικό. Μελέτες βρήκαν το σαφράν να είναι αποτελεσματικότερο από το ψευδοφάρμακο και τουλάχιστον ισοδύναμο με τις θεραπευτικές δόσεις των αντικαταθλιπτικών imipramine και fluoxetine χρησιμοποιώντας την κλίμακα εκτίμησης κατάθλιψης του Χάμιλτον ενώ η διάθεση των ασθενών βελτιώθηκε σημαντικά.
• και αποτρεπτικό απέναντι στους καρκινικούς όγκους. Το σαφράν χρησιμοποιήθηκε σε πειράματα κυτταροσειρών ζωικών μοντέλων και εμφανίστηκε να είναι επιλεκτικά κυτταροτοξικό εμποδίζοντας πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων ενώ τα υγιή κύτταρα μπορούν να παραμένουν βιώσιμα.
Ασφάλεια
Το σαφράν ή κρόκος C. sativus είναι ένα φυτό που εν τω μέσω των αιώνων αποδεικνύει όλο και περισσότερες ευεργετικές δράσεις, χωρίς να παρουσιάζει ιδιαίτερες παρενέργειες. Το σαφράν ή κρόκος κυκλοφορεί σε πολύ μικρές δόσεις σε μορφή καρυκεύματος (γραμμάριων) αλλά και σε συμπληρώματα διατροφής ως εκχύλισμα. Συνίσταται πριν τη συστηματική του λήψη (πέρα από τη γαστριμαγική του χρήση) η συμβουλή από ειδικό υγείας.
Γεώργιος Ζακυνθινός Phd.
Αναπληρωτής Καθηγητής
Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων, ΤΕΙ Καλαμάτας
gzakyn@yahoo.gr
Αποποίηση
Αυτό το κείμενο δεν προορίζεται για διάγνωση, πρόληψη ή θεραπεία. Το περιεχόμενο του είναι για καθαρά ενημερωτικούς σκοπούς και δεν έχει σκοπό να αντικαταστήσει τις συστάσεις του γιατρού ή αναγνωρισμένου επαγγελματία στον τομέα της υγείας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Abdullaev FI (1993). Biological effects of saffron. Biofactors 4: 83–86.
2. Abdullaev FI (2002). Cancer chemopreventive and tumoricidal properties of saffron (Crocus sativus). Exp. Biol. Med., 227: 20–25.
3. Abdullaev FI, Caballero-Ortega H, Riveron-Nigrete L, Pereda-miranda R, Rivera-Luna, R, Manuel Hernandez J, Perez-Lopez I, Espinosa-Aguirre JJ (2002). In vitro evaluation of chemopreventive potential of saffron. Rev. Invest. Clin., 54: 430–436.
4. Abdullaev FI, Riveron-Negrete L, Caballero-Ortega H, Manuel Hernandez J, Perez-Lopez I, Pereda-Miranda R, Espinosa-Aguirre JJ (2003). Use of in vitro assays to assess the potential antigenotoxic and cytotoxic effects of saffron (Crocus sativus L.). Toxicol. In Vitro,17: 731–736.
5. Abdullaev FI (2003). Use of in vitro assays to assess the potential antigenotoxic and cytotoxic effects of saffron (Crocus sativus L.).Toxicol. in vitro 17: 751.
6. Abdullaev FI (2004). Biomedical properties of saffron and its potential use in cancer therapy and chemoprevention trials. Cancer Det.Preven., 28: 426-432.
7. Abe K, Saito H (2000). Effects of saffron extract and its constituent crocin on learning behaviour and long-term potentiation. Phytother. Res., 14: 149–152.
8. Abe K (1999). Saffron extract prevents acetaldehyde-induced inhibition of long-term potentiation in the rat dentate gyrus in vivo. Brain Res.,851: 287-289.
9. Ahmad AS (2005). Biological Properties and Medicinal Use of Saffron.Pharmacol. Biochem. Behavior., 81: 805-813.
10. Al-Mofleh LA, Alhaider AA, Mossa JS, Al-Sohaibani MO, Qureshi S, Rafatullah S (2006). Antigastric Ulcer Studies on ‘Saffron’ Crocus sativus L. in Rats Pakistan J. Biol. Sci., 9: 1009-1013.
11. Arranz N, Haza, AI, Garcia A, Rafter J, Morales P (2007). Protective effect of vitamin C towards N-nitrosamineinduced DNA damage in the single-cell gel electrophoresis (SCGE)/HepG2 assay. Toxicol. In Vitro, 21: 1311–1317.
12. Assimopoulou AN, Sinakos Z, Papageorgiou VP (2005). Radical scavenging activity of Crocus sativus L. extract and its bioactiveconstituents. Phytother. Res., 19: 997-1000.
13. Bors W, Saran M, Michel C (1982). Radical intermediates involved in the bleaching of the carotenoid crocin. Hydroxyl radicals, superoxide anions and hydrated electrons. Int. J. Radiat. Biol. Relat. Stud. Phys.Chem. Med., 41: 493–501.
14. Daly ES (1998). Protective effect of cysteine and vitamine E, Crocus sativus and Nigella sativa extracts on cisplatin-induced toxicity in rat. J. Pharm. Belg., 53: 87-93.
15. Escribano J, Alonso GL, Coca-Prados M, Fernandez JA (1996). Crocin, safranal and picrocrocin from saffron (Crocus sativus L.) inhibit the growth of human cancer cells in vitro. Cancer Lett., 100: 23–30.
16. Fatehi M, Rashidabady T, Fatehi-Hassanabad Z (2003). Effects of Crocus sativus petals’ extract on rat blood pressure. J. Ethnopharmacol., 84: 199.
17. Garcia-Olmo DC, Riese HH, EscribanoJ, OntanonJ, Fernandez JA, Atienzar M, Garcia-Olmo DC (1999). Effects of long term treatment of colon adenocarcinoma with crocin, a carotenoid from saffron (Crocus sativus): an experimental study in the rat. Nutr. Cancer, 35: 120–126.
18. Hosseinzadeh H, Karimi G, Niapoor M (2004). Antidepressant effects of Crocus sativus stigma extracts and its constituents, crocin and safranal, in mice. Acta Hortic., 650: 435–445.
19. Hosseinzadeh H, Khosravan V (2002). Anticonvulsant effects of aqueous and ethanolic extracts of Crocus sativus L. stigmas in mice. Arch Iran Med., 5, 44–47.
20. Hosseinzadeh H, Modaghegh MH, Saffari Z (2009). Crocus Sativus L. (saffron) extract and its active constituents (crocin and safranal) on ischemia-reperfusion in rat skeletal muscle. Evid. Based Complement Alternat. Med., 6: 343-350.
21. Hosseinzadeh H, Sadeghnia HR (2007). Effect of safranal, a constituent of Crocus sativus (saffron), on methyl methanesulfonate (MMS)- induced DNA damage in mouse organs: an alkaline single-cell gel electrophoresis (comet) assay. DNA Cell Biol., 26: 841–846.
22. Hosseinzadeh H, Younesi HM (2002). Antinociceptive and anti-inflammatory effects of Crocus sativus L. stigma and petal extracts in mice. BMC Pharmacol., 2: 1–8.
23. Hosseinzadeh H, Younesi H (2002). Petal and stigma extracts of Crocus sativus L.have antinociceptive and anti-inflammatory effects in mice. BMC. Pharmacol., 2: 1-8.
24. Jagdeep SD, Prasad DN, Avinish CT, Gupta R (2009). Role of traditional medicine in Neuropsycohharmocology; Asian J. Pharm. Clin. Res., 2: 72-76
25. Kaya B (2003). Antigenotoxic effect of ascorbic acid on mutagenic dose of three alkylating agents. Turk. J. Biol., 27: 241–246.
26. Khan N, Afaq F, Mukhtar H (2008). Cancer chemoprevention through dietary antioxidants: progress and promise. Antioxid Redox Signal, 10: 475–510.
27. Kumar V (2006). The secret Benefits of Spices and Condiments. Sterling, p. 103.
28. Mathew B (1999). Botany, Taxonomy and cytology of C. Sativus L. and its allies. In: M.Negbi (ed) Saffron. Hardwood Academic Publishers, Amsterdam.
29. Nair SC, Kurumboor SK, Hasegawa JH (1995). Saffron chemoprevention in biology and medicine: a review. Cancer Biother., 10: 257–264.
30. Nair SC, Varghese CD, Pannikar KR, Kurumboor SK, Parathod RK (1994). Effect of saffron on vitamin A levels and its antitumor activity on the growth of solid tumors in mice. Int. J. Clin. Pharmacol., 32: 105–114.
31. Nair SC (1991). Antitumor activity of saffron (Crocus sativus). Cancer Lett., 57: 109 114.
32. Nair SC (1994). Effects of saffron on vitamin A levels and its antitumor activity on the growth of solid tumor in mice. Int. J. Pharm., 32: 105- 114.
33. Nair SC (1995). Saffron chemoprevention in biology and medicine: a review. Cancer Biother., 10: 257-264.
34. Nair SC, Panikkar KR, Parathod RK (1993). Protective effects of crocetin on bladder cytotoxicity induced by cyclophosphamide. Cancer Biother., 8: 339-343
35. Pham TQ, Cormier F, Farnworth E, Tong VH, Van-Calsteren MR (2000). Antioxidant properties of crocin from Gardenia jasminoides Ellis and study of the reactions of crocin with linoleic acid and crocin with oxygen. J. Agric. Food Chem., 48: 1455–1461.
36. Premkumar K, Abraham SK, Santhiya ST, Gopinath PM, Ramesh A (2001). Inhibition of genotoxicity by saffron (Crocus sativus L.) in mice. Drug Chem. Toxicol., 24: 421–428.
37. Premkumar K, Abraham, SK, Santhiya, ST, Ramesh A (2003). Protective effects of saffron (Crocus sativus L.) on genotoxinsinduced oxidative stress in Swiss albino mice. Phytother. Res., 17: 614–617.
38. Premkumar K, Thirunavukkarasu C, Abraham, SK, Santhiya ST, Ramesh A (2006). Protective effect of saffron (Crocus sativus L.) aqueous extract against genetic damage induced by anti-tumor agents in mice. Hum. Exp. Toxicol., 25: 79–84.
39. Rios JL, Recio MC, Ginger RM, Manz S (1996). An update review of saffron and its active onstituents. Phytother. Res., 10: 189–193.
40. Salomi MJ, Nair SC, Panikkar KR (1991). Cytotoxicity and non mutagenicity of Nigella sativa and saffron (Crocus sativus) in vitro. Proc. Ker. Sci. Congr., 5: 244.
41. Salomi MJ (1991). Inhibitory effects of Nigella sativa and saffron (Crocus sativus) on chemical carcinogenesis in mice. Nutr. Cancer, 16(1): 67-72.
42. Sigura M, Saito H, Abe K (1995). Etanol extract of Crocus sativus L. antagonizes the inhibitory action of ethanol on hippocampal long-term potentiation in vivo. Phytother. Res., 9: 100-104.
43. Tarantilis PA, Morjani H, Polissou M, Manafait M (1994). Inhibition of growth and induction of differentiation of promyelocytic leukemia (HL- 60) by carotenoids from Crocus sativus L. Anticancer Res., 14: 1913– 1918.
44. Verma SK, Bordia A (1998). Antioxidant property of saffron in man. Indian J. Med. Sci., 52(5): 205-207.
45. Xuan B (1999). Effects of crocin analogs on ocular flow and retinal function. J. Ocul. Pharmacol. Ther., 15(2): 143-52.
46. Zhang Y, Shoyama Y, Sugiura M, Saito H (1994). Effect of Crocus sativus L. On the ethanol-induced impairment of passive avoidance performances in mice. Biol. Pharm. Bull., 17: 217
47. Παπανδρέου Μ 2010.Mελέτη του ρόλου συστατικών των στύλων του φυτού Crocus sativus και άλλων ενδημικών ειδών crocus σε νευροπροστατευτικούς μηχανισμούς με έμφαση στη νόσο του Αzheimer. Διδακτορική Διατριβή Πανεπιστήμιο Πατρών Σελ279