To 1988, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι πολλοί παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων και σακχαρώδους διαβήτη ΙΙ συχνά συνυπήρχαν κάτω από μια διαταραγμένη κατάσταση, την οποία ονόμασαν τότε «σύνδρομο Χ». Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίστηκε τότε από τη συνύπαρξη υπέρτασης, κάποιου βαθμού ανοχή στην ινσουλίνη (ινσουλινοαντίσταση), υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων και χαμηλά επίπεδα HDL χοληστερόλης. Έκτοτε έχουν δοθεί κατά καιρούς και άλλα ονόματα, συμπεριλαμβανομένων των «το θανατηφόρο κουαρτέτο», «υπέρτριγλυκεριδαιμική μέση» και «σύνδρομο ινσουλινο-αντίστασης», δίνοντας κάθε φορά και προβάδισμα σε κάποιο απο τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου. Για να αποφεύχθεί αυτή η σύγχυση, του δόθηκε η ονομασία «μεταβολικό σύνδρομο».
Το μεταβολικό σύνδρομο ορίζεται, ως ένα σύνολο από αλληλοσχετιζόμενους παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι έχουν μεταβολική προέλευση – μεταβολικοί παράγοντες κινδύνου – και οι οποίοι φαίνεται ότι προωθούν άμεσα τόσο την ανάπτυξη καρδιαγγειακής νόσου όσο και τον αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση διαβήτη τύπου ΙΙ. Με τον όρο μεταβολικοί παράγοντες κινδύνου, εννοούνται οι παράγοντες που επηρεάζουν άμεσα την εμφάνιση αθηρoσκληρωτικής νόσου, όπως η υπέρταση, η αυξημένη γλυκόζη πλάσματος και η δυσλιπιδαιμία. Αναγνωρίζεται ένας ακόμη συνδυασμός καταστάσεων, οι θεμελιώδεις παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι θεωρούνται οι κινητήριες δυνάμεις που προκαλούν τους μεταβολικούς παράγοντες κινδύνου και πιστεύεται πως είναι κυρίως η κεντρικού τύπου παχυσαρκία και η ινσουλινο-αντίσταση.
Ποια είναι τα αίτια του μεταβολικού συνδρόμου;
Η παθογένεση του μεταβολικού συνδρόμου είναι πολύπλοκη και προκύπτει σαν αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στην αλληλεξάρτηση πολλών γονιδίων (γενετική προδιάθεση) και περιβαλλοντικών παραγόντων (καθιστική ζωή). Για να γίνει κατανοητή η πολυπλοκότητα αυτή, αρκεί μόνον να λεχθεί ότι κάθε χαρακτηριστικό συστατικό του μεταβολικού συνδρόμου υπόκειται στη δική του ρύθμιση, η οποία βεβαίως επηρεάζεται τόσο από τα γονίδια όσο και από το περιβάλλον.
Η επιστημονική κοινότητα δεν έχει ξεκαθαρίσει για το αν η βασική αιτία είναι η παχυσαρκία ή η ινσουλινο-αντισταση. Ωστόσο σαφής διαχωρισμός μεταξύ της παχυσαρκίας και της ινσουλινο-αντίστασης είναι δύσκολο να γίνει, μιας και οι δύο καταστάσεις σχετίζονται με μεταβολικές διαταραχές. Και είναι επίσης φανερό, πως και οι δυο παράγοντες πιθανώς να παίζουν έναν ανεξάρτητο ρόλο στο σύνδρομο, προκαλώντας ανεξάρτητα αποτελέσματα στους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά και στεφανιαία νόσο
Ποιους αφορά;
Τα τελευταία χρόνια η εμφάνιση του μεταβολικού συνδρόμου έχει ραγδαία αύξηση. Υπολογίζεται οτι 25% των Αμερικάνων σήμμερα έχει μεταβολικό σύνδρομο. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην Ελλάδα, αφού στις τελευταίες μεγάλες έρευνες διαγνώσθηκε με μεταβολικό σύνδρομο περίπου το 20% του πληθυσμού, με τους άνδρες (25%) να έχουν ένα προβάδισμα έναντι των γυναικών (15%). Γενικότερα ,το ανδρικό φύλο που φαίνεται να είναι πιο επιρρεπές σε κάποιες μεταβολικές δυσλειτουργίες (υπερτριγλυκεριδαιμία, υπέρταση, αυξημένα επίπεδα γλυκόζης) και οι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, θα λέγαμε οτι είναι οι πιο «ευάλωτοι πληθυσμοί» και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνονο να διαγνωσθούν με «μεταβολικό σύνδρομο». Θα πρέπει ακόμη να αναφέρουμε οτι η εμφάνιση του συνδρόμου αυξάνεται ραγδαία με την ηλικία
Πως γίνεται η διάγνωση;
Το μεταβολικό σύνδομο, θα λέγαμε οτι είναι μια πρόδρομη κατάσταση της στεφανιαίας νόσου και του σακχαρωδους διαβήτη ΙΙ. Δεδομένου της απουσίας κλινικών συμπτωμάτων η αναγνώριση της ύπαρξης και σπουδαιότητας του δεν είναι πάντα εμφανής.
Κατα καιρούς η επιστημονική κοινότητα έχει προτείνει διαφορετικά κριτήρια για την διάγνωσή του συνδρόμου, δίνοντας έμφαση άλλες φορές στην ινσουλινο-αντίσταση και άρα στα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης αίματος και άλλες φορές στην παχυσαρκία και άρα στην αυξημένη περιφέρεια μέσης. Τα τελεταία χρόνια γίνεται προσπάθεια να μην δίνεται έμφαση σε κανένα απο τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου. Γιανα γίνει λοιπόν διάγνωση για μεταβολικό συνδρομο θα πρέπει κανείς να πληρή τα 3 απο τα 5 χαρακτηριστικά του πίνακα 1.
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ
Υπαρξη τουλάχιστον 3 απο τους 5 παρακάτω παράγοντες
Αυξημένη Περιφέρεια Μέσης
>= 102 cm για τους άνδρες
>= 88 cm για τις γυναίκες
Αυξημένα Τριγλυκερίδια
>150mg/dl ή φαρμακευτική αγωγή για τα αυξημένα TG
Μειωμένη HDL Χοληστερόλη
άνδρες<40mg/dl,
γυναίκες <50mg/dl,
ή φαρμακευτική αγωγή για την μειωμένη HDL- C
Αυξημένη Αρτηριακή Πίεση
>=130 mm Hg η συστολική πίεση
ή>=85mm Hg η διαστολική πίεση
ή >100mg/dl αντιυπερτασική θεραπεία σε ασθενή με ιστορικό υπέρτασης
Αυξημένη Γλυκόζη Αίματος
>100mg/dl
ή φαρμακευτική θεραπεία για την μείωση της γλυκόζης
Διατροφική Αντιμετώπιση
Παρόλο που ίσως υπάρχει γενετική προδιάθεση στην εμφάνιση του μεταβολικού συνδρόμου, σπάνια υπάρχει κλινική εκδήλωση του συνδρόμου απουσία κάποιου βαθμού παχυσαρκίας και μειωμένης φυσικής δραστηριότητας. Η πρωταρχική παρέμβαση στο μεταβολικό σύνδρομο είναι να μετριάσει, μέσα από την προώθηση του υγιεινού τρόπου ζωής, τους ευμετάβλητους θεμελιώδους παράγοντες κινδύνου του συνδρόμου που είναι:
Κεντρικού τύπου παχυσαρκία
Η μείωση του σωματικού βάρους αποτελεί πρώτη προτεραιότητα στα άτομα με κεντρική παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο. Τόσο η μείωση του βάρος όσο και η διατήρηση ενός χαμηλού σωματικού βάρους μπορούν να επιτευχθούν ευκολότερα με τον συνδυασμό χαμηλής θερμιδικής πρόσληψης, αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και με τη χρήση αρχών για αλλαγή συμπεριφοράς. Η αρχική προσπάθεια για μείωση του βάρους στοχεύει σε απώλεια της τάξης του 7 –10% του συνολικού βάρους σε διάστημα 6 –12 μηνών (με περιορισμό των θερμίδων κατά 500 –1000kcal/μέρα). Με την επιτυχία της απώλειας του συνιστώμενου ποσού βάρους θα μειωθεί η πλειονότητα ή όλοι οι μεταβολικοί παράγοντες κινδύνου.
Δίαιτα
Πίσω από τον έλεγχο του σωματικού βάρους και την μείωση των ολικών θερμίδων, η δίαιτα πρέπει να είναι χαμηλή σε κορεσμένο λίπος (>7% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης), trans λιπαρά οξέα, διαιτητική χοληστερόλη (>200mg/dl), κατανάλωση αλατιού και σε απλά σάκχαρα. Σε αντίθεση πρέπει να υπάρχει αρκετά μεγάλη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών (5-6 μερίδες/ ημέρα) και προϊόντων ολικής άλεσης. Όσον αφορά τώρα το ποσοστό των μακροθρεπτικών συστατικών της δίαιτας, θεωρείται ότι η κατανάλωση του λίπους πρέπει να κυμαίνεται στο 25 –35% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης, με το μεγαλύτερο ποσοστό να καλύπτεται από μονοακόρεστο λίπος (π.χ ελαιόλαδο).
Το προτεινόμενο λοιπόν διατροφικό σχήμα που σήμερα φαίνεται να είναι περισσότερο αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση του συνδρόμο είναι η Μεσογεική διατροφή, αφού φαίνεται οτι τα άτομα που έχουν υοθετήσει τον συγκεκριμένο τρόπο διατροφής είναι λιγότερο πιθανόν να εμφανίσουν το σύνδρομο λόγω των ευεργετιών δυνατοτήτων που έχει η συγκεκριμένη δίαιτα στα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης, στην υπερτριγλυκεριδαιμία και σε διαφόρους φλεγμονώδης δείκτες που αφορούν την δημιουργία αθηρωματικής νόσου.
Φυσική δραστηριότητα
Η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας συνιστάται στην μείωση του σωματικού βάρους, έχοντας ευεργετικά αποτελέσματα στους μεταβολικούς παράγοντες κινδύνου και στην μείωση του ολικού κινδύνου για εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου. Ο στόχος για ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο είναι η συχνή -μέτριας έντασης- φυσική δραστηριότητα, μεγαλύτερη από 30’ συνεχόμενης ή διακοπτόμενης (60’), 5μέρες /εβδομάδα (κατά προτίμηση καθημερινά). Ενθαρρύνεται ακόμη 30-60’ μέτριας-έντασης αερόβιας άσκησης: έντονο περπάτημα, κατά προτίμηση καθημερινά, συμπληρωματικά από την αύξηση καθημερινών ενασχολήσεων (π.χ ανεβασμα και κατέβασμα σκαλών, περπάτημα από και προς την δουλεία, κηπουρική, δουλείες του σπιτιού). Προτείνεται άσκηση αντιστάσεων 2 μέρες /εβδομάδα, ενώ απαιτείται ιατρική επιτήρηση στους υψηλού κινδύνου ασθενής. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να επιστρατευτεί ο συνδυασμός όλων των παραπάνω, βήμα βήμα, με την επίτευξη μικρών στόχων κάθε φορά ώστε σταδιακά και σταθερά να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις και οι κίνδυνοι για την υγεία.
Γιώργος Μίλεσης, MSc
Κλινικός Διαιτολόγος Διατροφολόγος
georgemiles9@gmail.com